Dostęp do bezpłatnej pomocy prawnej w sprawach cywilnych

Osoba, która chce lub została zmuszona do powzięcia środków prawnych związanych z uczestnictwem w postępowaniu przed sądem, dla należytej ochrony swoich interesów powinna mieć rzetelną wiedzę o swojej sytuacji prawnej i możliwościach postępowania w danej sprawie. Jeżeli sama takiej wiedzy nie posiada, najlepiej jest udać się po pomoc do profesjonalisty.

Sprawa jest prosta, jeżeli na skorzystanie z usług prawniczych pozwala zasobność portfela. Co natomiast uczynić, gdy zwyczajnie nie można sobie na taką wygodę pozwolić? Bardzo dobrym rozwiązaniem jest skorzystanie z pomocy prawnej adwokata lub radcy prawnego ustanowionego przez sąd. Tak ustanowiony pełnomocnik nie tylko wyjaśni daną sprawę, ale również przeprowadzi przez meandry przepisów postępowania i zastąpi stronę przed sądem.

Zapewne wszyscy wiedzą, że istnieje "coś takiego" jak obrońca z urzędu, który w razie problemu z prawem karnym może stanowić ostatnią deskę ratunku. Nie wszyscy natomiast zdają sobie sprawę, że w postępowaniu cywilnym również można ubiegać się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego i nie ponosić z tego tytułu żadnych opłat. Co bardzo istotne, sąd może również ustanowić pełnomocnika jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego. Zaskoczeniem może być również fakt, że można doprowadzić do ustanowienia adwokata lub radcy prawnego wskazanego z imienia i nazwiska przez wnioskodawcę.

Poniżej przedstawię warunki, które należy spełnić, aby uzyskać ustanowionego z urzędu pełnomocnika w postaci adwokata lub radcy prawnego w postępowaniu przed sądem w sprawach cywilnych. Mówiąc o sprawach cywilnych mam tutaj na myśli przede wszystkim następujące rodzaje spraw:

Przedstawiane zasady mają zastosowanie również w wielu innych sprawach, które kodeks postępowania cywilnego uznaje za sprawy cywilne (sensu largo), jednak ich zbiór jest tak obszerny, a jednocześnie liczba postępowań w tych sprawach jest zdecydowanie mniejsza do liczby spraw wymienionych powyżej, że przytoczenie wszystkich w ramach niniejszego wpisu jest bezcelowe.

Osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje zdolność sądową mogą się domagać ustanowienia przez sąd adwokata lub radcy prawnego, jeżeli zostały już w danej sprawie (a jeżeli sprawa ma być dopiero wytoczona - do danej sprawy) zwolnione od kosztów sądowych w całości lub w części.  

______________________________________________________________ 

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na często popełniany błąd. Nie należy mieszać z powyższymi określeniami podmiotów prawa pojęcia przedsiębiorcy. W szczególności podkreślić należy, że osoba prowadząca działalność gospodarczą (tzw. jednoosobowa działalność gospodarcza) jest osobą fizyczną. Pojęcia przedsiębiorcy nie należy w żaden sposób przeciwstawiać pojęciu osoby fizycznej. Przedsiębiorcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna oraz inna jednostka organizacyjna.

________________________________________________________________

Osoba fizyczna (w tym wspólnik spółki cywilnej) może zostać zwolniona od kosztów sądowych, jeżeli wraz z wnioskiem o zwolnieniem od kosztów złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oświadczenie takie składa się obowiązkowo na urzędowym formularzu. Wzór oświadczenia znajduje się na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (kliknięcie powoduje automatyczne pobranie formularza).

Osoba prawna (np. spółka z o.o., spółka akcyjna, spółdzielnia) lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową (np. spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z o.o. w organizacji, spółka akcyjna w organizacji, wspólnota mieszkaniowa) może zostać zwolniona od kosztów sądowych, jeżeli wykaże, że nie ma środków wystarczających do ich uiszczenia. Podmioty te nie składają wraz z wnioskiem oświadczenia według ustalonego wzoru, lecz wskazują na swoje środki za pomocą odpowiedniej dokumentacji, np. księgowej.

Jeżeli osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie została zwolniona od kosztów sądowych, to i tak może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd. Do wniosku również należy załączyć oświadczenie (kliknięcie powoduje automatyczne pobranie formularza), aby wykazać, że nie jest się w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (w przypadku osób fizycznych) albo że nie posiada się dostatecznych środków na poniesienie kosztów tego wynagrodzenia (w przypadku pozostałych podmiotów).

Osoby fizyczne, które są zwolnione od kosztów sądowych z mocy prawa (np. strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych) również załączają do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego wskazane powyżej oświadczenie.

Taki dwojaki system rozpatrywania wniosków o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, tj. uzależniony od tego, czy wnioskodawca został już zwolniony od kosztów, czy też nie, należy rozumieć w następujący sposób. Jeżeli wnioskodawca został już zwolniony od kosztów sądowych w danej sprawie, to nie powinien również posiadać środków wystarczających na pokrycie wynagrodzenia pełnomocnika - dlatego sąd nie bada już możliwości majątkowych przy podejmowaniu decyzji w tym zakresie. Jeżeli wnioskodawca nie został wcześniej zwolniony od kosztów postępowania (ponieważ sąd nie uwzględnił wniosku o zwolnienie od kosztów), to sąd musi ponownie zbadać możliwości majątkowe takiego wnioskodawcy, bo mogły się one zmienić po uiszczeniu opłaty sądowej lub poniesieniu innych wydatków w toku postępowania.

Zarówno wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych, jak i wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego może być złożony do sądu, w którym sprawa się toczy lub w którym ma być wytoczona w przyszłości. Wnioski te mogą zostać złożone w formie pisma lub ustnie do protokołu na posiedzeniu sądu. Mogą zostać złożone jednocześnie lub osobno. Jeżeli wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów lub o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składany jest przez osobę fizyczną na posiedzeniu sądu w formie ustnej do protokołu, to oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania również może zostać złożone ustnie do protokołu.

Niezależnie od powyższych warunków natury majątkowej i spełnienia przedstawionych wymagań formalnych, sąd uwzględnia wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego uzna za potrzebny.

Podsumowując, wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sprawie cywilnej:

• można złożyć jednocześnie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno,
• można złożyć przed wytoczeniem sprawy, jednocześnie z pismem wszczynającym sprawę lub w toku sprawy,
• należy złożyć na piśmie, a w toku sprawy można również ustnie do protokołu,
• możne zawierać wskazanie konkretnego adwokata lub radcy prawnego z imienia i nazwiska,
• w przypadku osób fizycznych nie zwolnionych wcześniej od kosztów sądowych, musi zawierać oświadczenie o stanie rodzinnym i majątku złożony na urzędowym formularzu lub w toku postępowania ustnie do protokołu,
• zostanie uwzględniony, jeżeli wnioskodawca nie jest w stanie ponieść kosztu wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, a jego udział jest w danej sprawie potrzebny.