Ogólne prawne i praktyczne aspekty ochrony radiologicznej w podmiotach leczniczych

Ochrona radiologiczna polega w szczególności na zapobieganiu narażenia pacjentów i personelu medycznego na promieniowanie jonizujące lub ograniczeniu skutków takiego narażenia
do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne. Podstawowe uregulowania dotyczące ochrony radiologicznej znajdują się w przepisach Prawa atomowego¹ oraz Rozporządzenia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej²

 

Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych

Świadczenia zdrowotne związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące tj. z zakresu badań rentgenodiagnostycznych, badań diagnostycznych i leczenia chorób nienowotworowych oraz paliatywnego leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych oraz zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej, odbywa się na podstawie udokumentowanych roboczych medycznych procedur radiologicznych. Wskazać przede wszystkim należy, że badania lub leczenie z zastosowaniem promieniowania jonizującego może być wykonywane jedynie na podstawie pisemnego skierowania będącego częścią dokumentacji medycznej. Oznacza to, co do zasady,
że bez odpowiedniego pisemnego skierowania, wystawionego przez lekarza specjalistę, wykonanie badania lub rozpoczęcie leczenia jest prawnie niedopuszczalne. Skierowanie powinno być wystawione po upewnieniu się, że inne alternatywne, nieinwazyjne i nienarażające na działanie promieniowania jonizującego metody, a także wcześniej wykonane badania z zastosowaniem takiego promieniowania nie mogą dostarczyć równoważnych informacji. Skierowanie na badanie, o którym mowa powyżej powinno zawierać, oprócz wymagań określonych w odrębnych przepisach, także:

• cel i uzasadnienie badania;

• wstępne rozpoznanie kliniczne;

• informacje istotne do prawidłowego przeprowadzenia medycznej procedury radiologicznej.

 

Wyjątkiem od zasady, że badanie z zastosowaniem promieniowania jonizującego może odbyć
się wyłącznie na podstawie skierowania lekarza specjalisty są:

• badania przeprowadzane w ramach badań przesiewowych;

• stomatologiczne badania wewnątrzustne wykonywane aparatami do celów stomatologicznych,

• densytometria kostna wykonywana aparatami przeznaczonymi wyłącznie do tego celu,

• przypadki bezpośredniego zagrożenia życia pacjenta.

 

Natomiast badania rentgenodiagnostyczne dla celów planowania leczenia w radioterapii wykonuje się na podstawie skierowania na to leczenie.

Odpowiedzialność lekarza

Lekarz biorący udział w wykonywaniu badań medycznych związanych z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego ponosi odpowiedzialność kliniczną odpowiednio do wykonanych czynności, obejmującą przede wszystkim:

• uzasadnienie ekspozycji;

• optymalizację ochrony przed promieniowaniem jonizującym;

• kliniczną ocenę wyniku oraz przekazywanie informacji lub dokumentacji radiologicznej innym lekarzom;

• udzielanie informacji pacjentom oraz innym uprawnionym osobom;

• współpracę z innymi specjalistami i personelem w zakresie aspektów praktycznych, a także uzyskiwania informacji o wynikach poprzednich badań lub leczenia z zastosowaniem promieniowania jonizującego, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

 

Ponadto lekarz prowadzący radioterapię, po jej zakończeniu, jest zobowiązany do poinformowania
o przebiegu leczenia lekarza kierującego na leczenie promieniowaniem jonizującym.

W związku z faktem, iż na lekarzu oraz pozostałym personelu medycznym wykonującym czynności związane z emisją promieniowania jonizującego (badania, leczenie) spoczywa bardzo duża odpowiedzialność za ekspozycję pacjenta na promieniowanie, powinni oni posiadać kwalifikacje określone we wzorcowych procedurach radiologicznych.

 

Wzorcowe procedury radiologiczne

 

Każda procedura radiologiczna powinna być wykonywana zgodnie z odgórnie określonymi zasadami postępowania zwanymi wzorcowymi procedurami radiologicznymi. Podlegają one publikacji
w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Zdrowia (art. 33g ust. 7 Prawa atomowego).

Aktualnie obowiązujące wzorce procedur radiologicznych zostały opublikowane w dniu 7 listopada 2013 roku w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia (poz. 45) i obowiązują one od dnia 1 stycznia 2014 roku. Określają one zasady postępowania przy wykonywaniu 60 różnych, szczegółowo określonych procedur medycznych. Dla każdej z wymienionych w nich procedur zostały określone:

• cel procedury (medyczny cel danego badania lub zabiegu);

• jednostki chorobowe, do których dana procedura ma zastosowanie (w jakich schorzeniach stosuje się dane badania lub zabieg);

• podstawy naukowe metod diagnostycznych lub leczniczych zastosowanych w procedurze;

• przeciwwskazania medyczne do zastosowania procedury;

• postępowanie z grupami ryzyka tj. kobietami w ciąży, kobietami karmiącymi piersią, osobami poniżej 16 r. ż. (ze szczególnym uwzględnieniem niemowląt);

• wymagania aparaturowe;

• wymagania dla pomieszczeń i wyposażenia pomocniczego;

• niezbędny personel i jego kwalifikacje;

• zasady oceny skierowania na badanie/leczenie;

• możliwe interakcje lekowe;

• okoliczności wymagające specjalnej uwagi i ostrożności w stosowaniu procedury;

• przygotowanie pacjenta do badania/leczenia z uwzględnieniem zasad ochrony radiologicznej;

• zagadnienia wymagające dalszych badań lub postępowania leczniczego po zastosowaniu procedury.

 

W zależności od tego jaka procedura radiologiczna będzie miała zastosowanie, różnie będą
się kształtowały wymagania kwalifikacyjne dla lekarzy i personelu medycznego w zakresie posiadanego przez nich wykształcenia i poziomu wiedzy.

 

Obowiązek szkolenia pracowników

 

Niemniej jednak Prawo atomowe przewiduje, iż do pracy przy źródle promieniowania jonizującego (np. aparaturze emitującej takie promieniowanie) można dopuścić jedynie pracownika, który posiada odpowiednią do stanowiska pracy znajomość wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz niezbędne umiejętności w zakresie określonym przez programy szkoleń. Szkolenia z ochrony radiologicznej powinien organizować kierownik jednostki organizacyjnej podmiotu leczniczego, przynajmniej raz na pięć lat. Zakres organizowanych szkoleń powinien obejmować,
w szczególności:

 

• ogólne procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki ostrożności związane
  z działalnością wykonywaną przez podmiot leczniczy związaną z narażeniem na promieniowanie jonizujące;

• procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki ostrożności związane z konkretnym stanowiskiem pracy;

• procedury wykonywania czynności roboczych na konkretnym stanowisku pracy;

• informację o możliwych skutkach utraty kontroli nad źródłem promieniowania jonizującego
  lub odpadem promieniotwórczym, z którym jest wykonywana działalność;

• w przypadku kobiet - także informację o konieczności niezwłocznego powiadomienia kierownika jednostki organizacyjnej podmiotu leczniczego o ciąży oraz informację o ryzyku skażenia promieniotwórczego dziecka karmionego piersią przez matkę, w przypadku gdy istnieje możliwość skażenia promieniotwórczego ciała matki;

 

Podsumowanie

 

Mając na względzie powyższe należy także pamiętać, że wykonywać można tylko takie procedury medyczne, które są prawnie dopuszczone do stosowania. Zaś dawki promieniowania otrzymywane

przez pacjentów powinny być utrzymywane na bezpiecznych poziomach. Ponadto osoby wykonujące procedury radiologiczne zobowiązane są posiadać specjalistyczną wiedzę i szczególne uprawnienia
w zakresie ochrony radiologicznej pacjenta. Co więcej stosowana radiologiczna aparatura medyczna powinna spełniać ustalone przepisami prawa wymagania i podlegać systematycznej kontroli.
Sam pacjent podczas badania powinien być chroniony przed niepotrzebnym napromienieniem za pomocą specjalistycznych osłon. Natomiast wykonywanie badań z zastosowaniem promieniowania jonizującego u kobiet w ciąży, matek karmiących piersią i dzieci wymaga szczególnie ostrożnego podejścia i zastosowania określonych we wzorcowych procedurach radiologicznych środków bezpieczeństwa. Pamiętać także trzeba, że pacjent ma prawo do informacji o wielkości narażenia
i ryzyku związanym z wykonywanym badaniem.

 

 

Autor: Karolina Kornblit, aplikant radcowski w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci
i radcowie prawni sp.p.