Prowadzenie roweru w stanie nietrzeźwości od dnia 9 listopada 2013 roku.

Miesiąc temu, w dniu 9 listopada 2013 roku, weszła w życie nowelizacja kodeksu wykroczeń i kodeksu karnego, którą dokonano depenalizacji częściowej czynu w postaci prowadzenia w stanie nietrzeźwości pojazdu innego niż mechaniczny (np. roweru). Cóż to oznacza? Tyle, że od tej daty dokonanie przedmiotowego czynu stanowi nie przestępstwo, lecz wykroczenie.

Dla niektórych osób korzystających z najpopularniejszego dwukołowego środka transportu jest to informacja niewątpliwie bardzo dobra. Oby tylko dokonana zmiana nie doprowadziła do nadmiernego rozluźnienia obyczajów i zarazem zwiększenia liczby skazań za popełnienie przestępstwa z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art 178 § 1 k.k. - spowodowanie wypadku drogowego w stanie nietrzeźwości.

Niniejszym wpisem przedstawię wskazaną zmianę w prawie oraz krótko wyjaśnię aktualne brzmienie przepisu ustanawiającego odpowiedzialność za popełnienie omawianego wykroczenia, a także skutki skazania za jego popełnienie. Przy okazji poruszone zostaną również inne tematy, mniej lub bardziej powiązane z tematem głównym.

 

Następstwem dokonanych przez ustawodawcę zmian jest przede wszystkim:

1) mniejsze niż dotychczas ustawowe zagrożenie karą,

2) brak skutków dla sprawcy związanych ze skazaniem za przestępstwo (np. w służbie cywilnej nie może być zatrudniona osoba, która była skazana za jakiekolwiek przestępstwo umyślne; w krajowym rejestrze karnym nie rejestruje się skazanych za wykroczenie, chyba że wymierzono karę aresztu),

3) brak możliwości orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych przy skazaniu za prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem alkoholu pojazdu innego niż mechaniczny,

4) zaprzestanie wykonywania kar pozbawienia wolności orzeczonych prawomocnymi wyrokami przed dniem 9 listopada 2013 roku na podstawie dotychczasowego art. 178a § 2 kodeksu karnego (jeśli kara pozbawienia wolności była do dnia 9 listopada 2013 roku wykonywana przez okres krótszy niż 30 dni, to pozostaje ona zamieniona na karę aresztu w wysokości 30 dni).

A teraz przejdźmy do szczegółów.

Omawianą nowelizacją uchylono dotychczasowy art. 178a § 2 kodeksu karnego i dodano art. 87 § 1a kodeksu wykroczeń. Aktualnie te podstawowe przepisy regulujące odpowiedzialność karną i odpowiedzialność za wykroczenie za prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu brzmią następująco:

Art. 178a kodeksu karnego

§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. (uchylony)

§ 3. (uchylony)

§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

 

Art. 87 kodeksu wykroczeń

§ 1. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych.

§ 1a. Tej samej karze podlega, kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1.

§ 2. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1,

podlega karze aresztu do 14 dni albo karze grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.

§ 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1a lub 2 można orzec zakaz prowadzenia pojazdów innych niż określone w § 1.

Aktualnie zatem przestępstwem pozostaje czyn polegający na prowadzeniu w stanie nietrzeźwości pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.

Prowadzenie w stanie po użyciu alkoholu pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym stanowi wykroczenie.

Prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu pojazdu innego niż mechaniczny jest wykroczeniem.

Aby w pełni zrozumieć omawiany art. 87 kodeksu wykroczeń wyjaśnić należy czym są pojazdy mechaniczne, pojazdy inne niż mechaniczne, stan nietrzeźwości, stan po użyciu alkoholu, podobnie działający środek oraz ruch lądowy (ruch wodny i powietrzny pozostaje poza naszym zainteresowaniem), a także droga publiczna, strefa zamieszkania i strefa ruchu.

 

Pojazd mechaniczny/pojazd inny niż mechaniczny

Za pojazdy mechaniczne należy uznać pojazdy zaopatrzone w poruszający je silnik (pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, motocykle, lokomotywy kolejowe, samoloty, helikoptery, statki wodne i inne), jak również pojazdy szynowe zasilane z trakcji elektrycznej (tramwaje, trolejbusy). Jeżeli chodzi o inne - niemechaniczne - pojazdy, to będą nimi w szczególności zaprzęgi konne, rowery, a także statki żaglowe, szybowce. Ponadto nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm3, które zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy, umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 października 2007 r., sygn. akt: III KK 270/07).

Pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym jest każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower. Nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności nie przekraczającej 50 cm sześciennych pod warunkiem, że zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 4 lutego 1993 r., sygn.akt: III KRN 254/92).

Rower nie jest pojazdem mechanicznym w rozumieniu ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.). Wprawdzie powołana ustawa nie operuje również pojęciem "pojazdu mechanicznego", jednak w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że do tego rodzaju pojazdów zalicza się każdy taki, który wprawiany jest w ruch za pomocą silnika stanowiącego jego integralną część, zaś rower to wszak pojazd "jednośladowy lub wielośladowy poruszany siłą mięśni osoby jadącej tym pojazdem" (art. 2 pkt 47 ustawy Prawo o ruchu drogowym), a więc nie pojazd mechaniczny (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 23 maja 2007 r., sygn. akt: V KK 92/07).

 

Stan nietrzeźwości i stan po spożyciu alkoholu

Kodeks wykroczeń nie zawiera definicji tych pojęć. Dla ustalenia ich znaczenia należy odwołać się do ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity z dnia 20 września 2012 r., Dz.U. z 2012 r. poz. 1356), która definiuje je w art. 46 ust. 2 i 3.

 

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

 

Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

 

Natomiast kodeks karny definiuje tylko pojęcie stanu nietrzeźwości i definicja ta jest tożsama ze wskazaną powyżej (art. 115 § 16 k.k.).

Podkreślić należy, że powyższe stany związane z zawartością alkoholu w organizmie zachodzą również, gdy zawartość alkoholu w organizmie prowadzi do wskazanych powyżej wartości. Oznacza to, że jeśli w pierwszym badaniu kierującego pojazdem obecność alkoholu w wydychanym powietrzu wynosi np. 0,19 mg/dm3 i kierujący od chwili tego pierwszego badania pojazdu już nie prowadził, a drugie badanie wskaże na obecność alkoholu wynoszącą 0,26 mg/dm3, to zgodnie z powyższą definicją kierujący dopuścił się prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości. W przedstawionym przykładzie kierujący de facto nie prowadził pojazdu mając jednocześnie powyżej 0,25 mg/dm3 wydychanego powietrza, jednak alkohol który wcześniej spożył prowadził do osiągnięcia tego poziomu.

 

Środek działający podobnie do alkoholu

"Podobnie działający środek" jest określeniem ustawowym zdefiniowanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie z dnia 11 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1104) wydane na podstawie art. 127 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 515). Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia środkami działającymi podobnie do alkoholu, tj. takimi, których użycie powoduje obniżenie sprawności w zakresie kierowania pojazdem są:

1) opiaty;

2) amfetamina i jej analogi;

3) kokaina;

4) tetrahydrokanabinole;

5) benzodiazepiny.

 

Warto wspomnieć, że nie istnieje ustawowa definicja pojęcia "środka odurzającego" użytego w art. 178a § 1 kodeksu karnego. W związku z powyższym Sąd Najwyższy wskazał: Pojęcie środka odurzającego w rozumieniu art. 178a KK obejmuje nie tylko środki odurzające wskazane w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179 poz. 1485), lecz również inne substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działające na ośrodkowy układ nerwowy, których użycie powoduje obniżenie sprawności w zakresie kierowania pojazdem (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 28 marca 2007 r., sygn. akt: II KK 147/06).

 

Ruch lądowy

Ruchem lądowym jest nie tylko ruch na drogach publicznych i w strefach zamieszkania, ale także ruch w miejscach dostępnych dla powszechnego użytku. Do miejsc takich zalicza się drogi wewnętrzne, wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych - Dz.U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm. Nie zalicza się do nich natomiast miejsc, w których dopuszczone jest do ruchu tylko wąskie grono osób (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15 grudnia 2011 r., sygn. akt: II KK 184/11).

Grunt rolny, podobnie jak podwórko przydomowe, nie może być uznany za miejsce, gdzie odbywa się ruch lądowy pojazdów, a zatem nie korzysta z ochrony art. 178a § 1 KK. (...) Wprawdzie na gruncie rolnym używa się pojazdów mechanicznych lub konnych służących do prac polowych, jednak ruch tymi pojazdami odbywa się sporadycznie i obejmuje tylko wąskie grono użytkowników, co prowadzi do wniosku, że miejsce to nie jest ogólnie dostępne dla ruchu pojazdów (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 marca 2012 r., sygn. akt: V KK 358/11).

Droga publiczna, strefa zamieszkania i strefa ruchu

W skrócie, drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie ustawy o drogach publicznych (ustawa z dnia 30 stycznia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 260) do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem. Ustawa ta wskazuje na następujące kategorie dróg:

1) drogi krajowe (np. autostrady, drogi ekspresowe, drogi międzynarodowe, drogi alternatywne dla autostrad płatnych, drogi stanowiące ciągi obwodnicowe dużych aglomeracji miejskich, drogi o znaczeniu obronnym);

Ponadto ulice leżące w ciągu dróg wymienionych w pkt.1 - 4 należą do tej samej kategorii co te drogi. Zaliczanie poszczególnych dróg do odpowiedniej kategorii następuje w drodze rozporządzenia lub uchwały odpowiednich organów administracji publiczne (nie będziemy się w ten temat tutaj zagłębiać).

Drogami wewnętrznymi są drogi, parkingi oraz place przeznaczone do ruchu pojazdów, niezaliczone do żadnej z kategorii dróg publicznych i niezlokalizowane w pasie drogowym tych dróg. Drogi wewnętrzne nie są zatem drogami publicznymi.

Pojęcia strefy zamieszkania i strefy ruchu regulują przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 602 z późn. zm.).

Strefą zamieszkania jest obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi.

Strefą ruchu jest obszar obejmujący co najmniej jedną drogę wewnętrzną, na który wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi;

Powyższe definicje wskazują, że nie można popełnić wykroczenia z art. 87 § 1a i § 2 (prowadzenie pojazdu innego niż mechaniczny w stanie nietrzeźwości oraz w stanie po użyciu alkoholu) kodeksu wykroczeń na drodze wewnętrznej, która nie jest oznakowana znakiem strefa ruchu (D-52) lub strefa zamieszkania (D-40). Uwaga ta nie odnosi się do wykroczenia z art. 87 § 1 kodeksu wykroczeń oraz przestępstwa z art. 178a § 1 kodeksu karnego, które miejsce popełnienia wykroczenia określają szerzej: "w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym".

Skutki skazania za wykroczenie z art. 87 § 1a kodeksu wykroczeń

Warto podkreślić, że za popełnienie omawianego wykroczenia nie wchodzi w grę możliwość ukarania sprawcy w postaci nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego. Negatywną przesłanką stosowania postępowania mandatowego jest możliwość orzeczenia za dane wykroczenie środka karnego (tutaj zakazu prowadzenia pojazdów). W związku z powyższym po wniesieniu wniosku o ukaranie przeciwko sprawcy takiego wykroczenia, sprawa zostanie rozpoznana przez sąd karny.

Uznanie za winnego wiąże się zasadniczo ze skazaniem na karę. Wykroczenie w postaci prowadzenia pojazdu innego niż mechaniczny w stanie nietrzeźwości zagrożone jest karą aresztu (od 5 do 30 dni) albo karą grzywny (od 50 zł do 5000 zł). Skazanie na karę aresztu wiąże się z zarejestrowaniem tego skazania w Krajowym Rejestrze Karnym.

Ponadto w razie popełnienia omawianego wykroczenia sąd może orzec środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów innych niż mechaniczne (art. 87 § 4 kodeksu wykroczeń) na okres od 6 miesięcy do 3 lat, określając jednocześnie rodzaj pojazdu, którego zakaz dotyczy. Orzekając zakaz prowadzenia pojazdów sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, jeżeli dokument ten nie został wcześniej zatrzymany. Okres, na który orzeczono zakaz biegnie od momentu zwrotu dokumentu (art. 29 kodeksu wykroczeń).

Uwagi dotyczące zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu w przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia rowerów są istotne z tego względu, że za wykroczenia na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń odpowiadają osoby, które popełniły wykroczenie po ukończeniu 17 lat. Natomiast ustawa o kierujących pojazdami z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 151) wskazuje, że w odniesieniu do osób, które nie ukończyły 18 lat dokumentem stwierdzającym posiadanie uprawnienia do kierowania rowerem i wózkiem rowerowym jest karta rowerowa lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T (art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o kierujących pojazdami). Dopiero osoba, która ukończyła 18 lat, nie jest obowiązana do posiadania dokumentu stwierdzającego posiadanie uprawnienia do kierowania rowerem, wózkiem rowerowym lub pojazdem zaprzęgowym (art. 4 ust. 4 ustawy o kierujących pojazdami).

Na marginesie wskazać warto, że obowiązek okazania dokumentu uprawniającego do kierowania rowerem na żądanie uprawnionych organów (np. Policja, straż gminna/miejska) nakłada art. 38 pkt 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym. Prowadzenie roweru na drodze publicznej , w strefie zamieszkania lub strefie ruchu w wieku od ukończenia 17 lat a przed ukończeniem 18 lat bez wymaganych dokumentów stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny do 250 zł lub kara nagany (art. 95 kodeksu wykroczeń), a prowadzenie roweru w tych warunkach bez posiadania uprawnień stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny w wysokości od 50 zł do 5000 zł (art. 94 § 1 kodeksu wykroczeń).  Za wykroczenia te grzywna może zostać nałożona w drodze mandatu karnego. Tzw. "taryfikator wykroczeń drogowych" (rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń z dnia 24 listopada 2003 r., Dz.U. Nr 208, poz. 2023) przewiduje następujące wysokości grzywien za popełnienie tych wykroczeń:

1) kierowanie bez uprawnień rowerem lub pojazdem zaprzęgowym - 100 zł,

2) kierowanie pojazdem przez osobę nieposiadającą przy sobie wymaganych dokumentów - 50 zł za brak każdego z wymaganych dokumentów, nie więcej niż 250 zł.

Podsumowując, prowadzenie pojazdu innego niż mechaniczny w stanie nietrzeźwości na drodze publicznej w strefie zamieszkania lub strefie ruchu:

• od dnia 9 listopada 2013 roku stanowi wykroczenie (art. 87 § 1a kodeksu wykroczeń),

• zagrożone jest karą aresztu albo grzywny nie niższej od 50 zł,

• wiąże się z możliwością orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów innych niż mechanicznych na okres od 6 miesięcy do 3 lat,

• nie może skutkować orzeczeniem zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych,

• wiąże się z możliwością zarejestrowania skazania w Krajowym Rejestrze Karnym (jeżeli wymierzono karę aresztu),

• nie może być ukarane grzywną nałożoną mandatem karnym (wiąże się z wniesieniem wniosku o ukaranie i przeprowadzenia postępowania sądowego przed sądem karnym).

Nie prowadzę po alkoholu!

Omawiane zagadnienia regulują następujące przepisy prawa:

• art. 8, 19, 24, 29, 87, 94 i 95 kodeksu wykroczeń - ustawa z dnia 20 maja 1971 r. (Dz.U. Nr 12, poz. 114 z późniejszymi zmianami),

• art. 115 § 16, 177 - 178a kodeksu karnego - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami),

• art. 96 § 2 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia - ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 106, poz. 1148 z późniejszymi zmianami),

• art. 46 ust. 2 i 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi - ustawa z dnia 20 września 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1356 - tekst jednolity),

• art. 2 pkt 16, 16a, 46 - 47a, art. 38 pkt 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym - ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 602 z późniejszymi zmianami),

• art. 1, 2, 5 - 7 i 8 ustawy o drogach publicznych - ustawa z dnia 30 stycznia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 260 - tekst jednolity),

• § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie z dnia 11 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1104),

• art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o kierujących pojazdami - ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 151),

• rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń z dnia 24 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 208, poz. 2023).