Wspólność prawa autorskiego do utworu

Definicję utworu zawiera art. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (dalej: „PA”). Zgodnie z tym przepisem utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworami w szczególności mogą być dzieła literackie, utwory muzyczne, projekty architektoniczne czy też dzieła plastyczne. Z chwilą stworzenia utworu jego twórca nabywa dwa rodzaje praw: majątkowe prawa autorskie przyznające monopol na korzystanie i rozpowszechnianie utworu oraz autorskie prawa osobiste uregulowane w art. 16 PA. Do tej drugiej grupy zalicza się m.in. prawo do oznaczania autorstwa utworu, nienaruszalności jego treści i formy a także nadzoru nad korzystaniem z niego.

Współautorstwo:

Jako, że do stworzenia utworu niezbędne jest wniesienie wkładu twórczego to autorem może być jedynie osoba fizyczna (autorem utworu nie może być np. spółka). Może się jednak zdarzyć, że dany utwór zostanie stworzony przez 2 i więcej osób. Będzie tak np. w razie wspólnego skomponowania muzyki, stworzenia pracy naukowej przez kilka osób bądź wspólnego napisania książki. Wyróżnia się przy tym dwa rodzaje utworów powstałych w wyniku współtwórczości: nierozłączne, w których nie da się wyodrębnić i samodzielnie wykorzystywać wkładów każdego ze współtwórców (np. wspólnie skomponowana muzyka) oraz utwory rozłączne, w których każdy w wkładów twórczych może być samodzielnie eksploatowany (np. samodzielnie rozdziały w jednej książce, muzyka i tekst we wspólnie stworzonym utworze muzycznym).

Należy mieć na uwadze pogląd zdecydowanej większości orzecznictwa i doktryny, zgodnie z którym aby można było mówić o współautorstwie musi istnieć co najmniej dorozumiane porozumienie pomiędzy autorami wyrażające wolę stworzenia wspólnego dzieła. Stanowisko takie dobrze oddaje wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2012 roku o sygn. I ACa 1076/11, w którym możemy przeczytać iż: Z dziełem współautorskim - zarówno nierozłącznym, jak i rozłącznym - mamy do czynienia tylko w przypadku istnienia woli autorów zespolenia ich wysiłków i wkładów twórczych dla osiągnięcia zamierzonego celu. Za współtwórcę może być uznana tylko ta osoba, której działalność o charakterze intelektualnym znajduje w utworze odbicie. Praca twórcza współautorów może przebiegać wspólnie lub równocześnie, bądź oddzielnie i niejednocześnie, lecz nie może powstać niezależnie od woli twórców, musi bowiem istnieć, choćby dorozumiane, wynikające z czynności konkludentnych, porozumienie współtwórców co do stworzenia wspólnym wysiłkiem wspólnego dzieła. Do powstania wspólnego utworu nie może więc dojść „przez przypadek”.

 

Wykonywanie wspólnych praw autorskich:

Wkłady twórcze nie muszą być równe a tym samym współtwórcy nie muszą mieć równych udziałów w majątkowych prawach autorskich. Do powstania wspólnego utworu konieczne jest jednak aby każdy ze współautorów wniósł jakiś twórczy wkład – sama pomoc techniczna (np. korekta błędów) nie stanowi wkładu twórczego, który takiej osobie przyznawałby status współautora. Warto jednakże zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego o sygn. II CSK 527/10, w którym za współtwórcę uznano osobę, która weryfikując pracę naukową usunęła z niej wątpliwe w jej ocenie fragmenty.

Art. 9 ust. 1 PA wprowadza domniemanie równości udziałów we wspólnym prawie autorskim, przy czym każdy ze współtwórców może żądać ustalenia przez sąd wielkości udziałów. Orzecznictwo dopuszcza również umowne określenie przez współtwórców ich udziałów we wspólnym prawie.

Zgodnie z art. 9 ust. 6 PA w zakresie nieuregulowanym przez tę ustawę do wspólności majątkowych praw autorskich odpowiednie zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. Współtwórcy mogą zatem domagać się np. zniesienia wspólnego prawa przez sąd. Jednakże z uwagi na przepis szczególny art. 9 ust. 3 do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu konieczna jest zgoda wszystkich współuprawnionych bez względu na to, czy zamierzona czynność mieści się w granicach zwykłego zarządu czy też nie. Rozwiązanie to jest więc odmiennie od kodeksowej współwłasności w częściach ułamkowych. Do utworów rozłącznych znajduje dodatkowo zastosowanie art. 9 ust. 2 PA, zgodnie z którym Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Tym samym, np. autor tekstu wspólnie stworzonej piosenki co do zasady będzie mógł samodzielnie wykonywać majątkowe prawa autorskie do tego tekstu (np. rozpowszechnić go) o ile nie będzie to naruszało praw pozostałych współautorów piosenki. Oczywiście, o ile twórcy nie postanowią inaczej każdy z nich będzie mógł również swobodnie rozporządzać swoim udziałem w majątkowym prawie autorskim. Z uwagi na art. 9 ust. 4 PA każdy ze współtwórców może także dochodzić samodzielnie roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich ale tylko jeżeli naruszenie dotyczy całości wspólnego utworu.

Warto podkreślić, iż w zgodnej ocenie doktryny wspólność praw autorskich dotyczy jednie majątkowych praw autorskich, w związku z czym autorskie prawa osobiste każdy ze współtwórców wykonuje samodzielnie. Względnie niektóre z nich wymagać będą wspólnego działania wszystkich współtwórców (np. prawo do decydowania o pierwszej publikacji utworu – tak   Barta J. (red.), Markiewicz R. (red.), Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Felchner K., Traple E. Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz. wyd. V, LEX, 2011).

 

Utwór wspólny a połączony do wspólnego rozpowszechnienia:

Warto pamiętać o różnicy pomiędzy utworem powstałym w wyniku współautorstwa a dwoma (i więcej) utworami połączonymi celem wspólnego rozpowszechnienia. Tę drugą sytuację reguluje art. 10 PA, zgodnie z którym Jeżeli twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych twórców udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a umowa nie stanowi inaczej.  Przepis ten ma zastosowanie w przypadku połączenia dwóch, odrębnie i niezależnie stworzonych utworów przez twórców, którzy tworząc je nie działali ze sobą w porozumieniu (np. skomponowanie muzyki do istniejącego już wiersza).

 

Podsumowanie:

 

Kwestia współtwórczości może nasuwać w praktyce wiele problemów począwszy od ustalenia, czy w ogóle istniał zamiar stworzenia wspólnie utworu, na określeniu udziałów w majątkowych prawa autorskich skończywszy. Warto więc wcześniej zawrzeć pomiędzy twórcami umowę określającą np. wielkość udziałów we wspólnym prawie, czy też sposób zarządu nim oraz rozporządzania udziałami. 

Autor: Dominik Cheda

Zdjęcie: www.freeimages.com/Cierpki